ΔΕΠΥ και Χρόνος Οθόνης: Πώς αυτά συνδέονται και πώς να βρούμε μια ισορροπία

Στην κλινική μας, όλο και περισσότεροι νέοι ενήλικες και έφηβοι εκφράζουν ανησυχίες για το πόσο χρόνο περνούν στα κινητά τους—κάνοντας scroll, βλέποντας σύντομα βίντεο, ή απλώς όντας «χαμένοι» στο διαδίκτυο. Φυσικά, συναντάμε και γονείς που ανησυχούν, αλλά συχνά είναι ο ίδιος ο νέος που νιώθει «κολλημένος», ανήσυχος ή αβέβαιος για τον αντίκτυπο των διαδικτυακών του/της συνηθειών. Πολλοί σκέφτονται πώς ο χρόνος που περνούν στις οθόνες τους μπορεί να τους επηρεάζει αρνητικά.

Ακούμε ξανά και ξανά παρόμοια μοτίβα: αίσθημα ανίας χωρίς το scrolling, παρορμητικές συμπεριφορές, ή χρήση οθονών ως διαφυγή από αρνητικές ή αγχώδεις σκέψεις. Για ένα ανήσυχο μυαλό—ή για κάποιον που είναι κοινωνικά ντροπαλός—οι οθόνες γίνονται εθισμός, διαφυγή, «κάτι να κάνω», «να επικοινωνήσω» με έναν πιο εύκολο τρόπο.

Άτομα με αυτισμό ή ΔΕΠΥ μπορεί να περνούν περισσότερο χρόνο στις οθόνες

Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, ότι άτομα με ΔΕΠΥ έλκονται πιο φυσικά προς τις οθόνες. Η ΔΕΠΥ και ο χρόνος οθόνης είναι, με πολλούς τρόπους, αλληλένδετα. Η υπερβολική χρήση οθόνης συνδέεται με αυξημένα συμπτώματα ΔΕΠΥ, ενώ το ψηφιακό περιεχόμενο υψηλής διέγερσης μπορεί να επιδεινώσει τις υπάρχουσες δυσκολίες, προσφέροντας σ’ ένα μυαλό με ΔΕΠΥ ακριβώς αυτό που επιθυμεί—γρήγορη, νέα, ανταποδοτική διέγερση—κάνοντας τις δραστηριότητες χαμηλής διέγερσης στην πραγματική ζωή ακόμη πιο δύσκολες.

Έρευνες δείχνουν ότι ο χρόνος οθόνης δεν σχετίζεται μόνο με τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ μεταξύ διαφορετικών ατόμων—αλλά έχει διακυμάνσεις  εντός του ίδιου ατόμου από χρονιά σε χρονιά, προβλέποντας αλλαγές στα συμπτώματα της ΔΕΠΥ με την πάροδο του χρόνου. Αυτό ενισχύει τη σκέψη  ότι η έκθεση σε οθόνες μπορεί να παίζει ενεργό ρόλο στη διακύμανση των συμπτωμάτων. Επειδή το φάσμα παρορμητικότητας/αναστολής (μέρος της εκτελεστικής λειτουργίας) μεσολαβεί σε αυτή τη σχέση, η πορεία μπορεί να είναι: περισσότερη έκθεση σε οθόνες → μεγαλύτερη παρορμητικότητα (λιγότερη αυτοαναστολή) → περισσότερα συμπτώματα τύπου ΔΕΠΥ.

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δείξει καθυστερημένες επιδράσεις, υποδηλώνοντας ότι ορισμένοι τύποι χρήσης οθόνης μπορεί να έχουν και κάποιες καθυστερημένες ή λανθάνουσες επιπτώσεις, όχι μόνο άμεσες.

Οι γονείς σήμερα αναφέρουν μεγαλύτερη ανησυχία για τον εθισμό στο διαδίκτυο παρά για τη χρήση ουσιών. Παρομοίως, η αυξημένη χρήση οθόνης σε νήπια 18 μηνών σχετίστηκε με αυξημένα συμπτώματα αυτισμού και ΔΕΠΥ στα προσχολικά χρόνια. Αυτό συμφωνεί με όσα παρατηρούν πολλοί κλινικοί: τα νήπια με υψηλότερο νευροαναπτυξιακό κίνδυνο μπορεί να βρίσκουν τις οθόνες ιδιαίτερα ελκυστικές και αλληλεπιδραστικές κατά τη διάρκεια κρίσιμων παραθύρων κοινωνικής ανάπτυξης, δηλαδή χάνουν χρόνο κοινωνικού πειραματισμού με άλλα άτομα.

Μια μελέτη πρότεινε ότι επειδή οι οθόνες στερούνται φυσικών κοινωνικών σημάτων—βλεμματική επαφή, εκφράσεις προσώπου, τόνο φωνής—μπορεί να κατευθύνουν τη συνδεσιμότητα του εγκεφάλου προς την αισθητηριακή επεξεργασία αντί για την κοινωνική επεξεργασία. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι αυτιστικοί νέοι περνούν περισσότερο χρόνο σε οθόνες σε σύγκριση με τους νευροτυπικούς συνομηλίκους τους και είναι πιο πιθανό να έχουν συνυπάρχουσες αγχώδεις διαταραχές ή κατάθλιψη.

Το ερώτημα είναι: για ποιους μπορεί να είναι επιβλαβής ο χρόνος οθόνης και πόσος χρόνος είναι ‘πολύς’;

Δεν είναι όλος ο χρόνος οθόνης επιβλαβής. Για πολλούς νευροδιαφορετικούς νέους—ιδιαίτερα με αυτισμό ή ΔΕΠΥ—οι οθόνες μπορούν να προσφέρουν έναν ασφαλή και προβλέψιμο χώρο. Μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση των συναισθημάτων, να διευκολύνουν την επικοινωνία με άλλους νευροδιαφορετικούς νέους,  να υποστηρίξουν τη μάθηση μέσω παιχνιδιών ή να διευκολύνουν την επικοινωνία μέσω εργαλείων εναλλακτικής επικοινωνίας, προγραμμάτων ή κώδικα.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες δείχνουν συσχετίσεις, όχι αιτιότητα. Δεν γνωρίζουμε πραγματικά πού είναι το αυγό και πού  η κότα: οδηγεί η νευροδιαφορετικότητα σε περισσότερη χρήση οθόνης ή ενισχύει η διαδικτυακή ενασχόληση τα νευροδιαφορετικά χαρακτηριστικά;

Το μόνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι η σχέση ενός ατόμου με τις ηλεκτρονικές συσκευές μάς δίνει ουσιαστικές πληροφορίες για την έκφραση της νευροδιαφορετικότητάς του.

Στην πραγματικότητα, έχει προταθεί ότι τα αυτιστικά παιδιά μπορεί να έχουν μια ποιοτικά διαφορετική σχέση με τα ηλεκτρονικά μέσα συνολικά—όχι απλώς μια σχέση που εξηγείται από θέματα διάθεσης όπως η κατάθλιψη.

Όσον αφορά τους νευροδιαφορετικούς ενήλικες, οι έρευνες είναι απρόσμενα λίγες. Είναι ένα σύνθετο ερώτημα χωρίς απλή απάντηση: Ποιος βλάπτεται από τον χρόνο οθόνης και πόσος χρόνος είναι «πολύς»;

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Δώστε προσοχή όχι μόνο στο πόσο χρόνο περνάτε στις οθόνες, αλλά και στο γιατί και πώς τις χρησιμοποιείτε.

Για τα νήπια—ειδικά εκείνα που έχουν ήδη υψηλότερο οικογενή κίνδυνο για νευροαναπτυξιακές καταστάσεις—έχει νόημα η ιδιαίτερη προσοχή και παρακολούθηση.

Για μεγαλύτερα παιδιά, εφήβους και ενήλικες, ο περιορισμός του χρόνου οθόνης δεν θα πρέπει να είναι αυτοσκοπός. Οι οθόνες μπορεί να υποστηρίξουν τους χρήστες με σημαντικούς τρόπους. Αυτό που έχει σημασία είναι αν τα όρια χρήσης εξυπηρετούν τις δικές σας ανάγκες, όχι τις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής.

Ένας καλός θεραπευτής μπορεί να βοηθήσει έναν νέο και την οικογένειά του να εξερευνήσουν αυτό το θέμα με περιέργεια και όχι με κριτική: να παρατηρούν πότε αυξάνεται η χρήση οθόνης, να κατανοούν ποια στρεσογόνα γεγονότα ή ανάγκες μπορεί να σηματοδοτεί αυτή η αύξηση, και να προσαρμόζουν τις συνήθειές τους με τρόπους που υποστηρίζουν την ψυχική και σωματική ευεξία τους.

Μια μικρή σκέψη

Αφιερώστε λίγο χρόνο να σκεφτείτε τη δική σας χρήση οθόνης:

• Βασίζονται τα όρια που θέτετε πραγματικά σε αυτό που εσείς πιστεύετε ή σε αυτό που νιώθετε ότι «πρέπει» να κάνετε;

• Πώς επηρεάζει ο χρόνος οθόνης τα συναισθήματα, την ενέργεια και την ικανότητα του νέου να συνδεθεί με άλλους, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειάς του;

• Ποιες παρούσες ανάγκες καλύπτει ο χρόνος οθόνης για τον νέο;

Οι οθόνες δεν είναι εγγενώς καλές ή κακές. Αλλά μπορούν να μας πουν κάτι σημαντικό για το τι συμβαίνει εσωτερικά—και εκεί ξεκινά η ουσιαστική αλλαγή.

Χρήσιμες πηγές

Kimball HG, Fernandez F, Moskowitz KA, et al. Parent-Perceived Benefits and Harms Associated With Internet Use by Adolescent Offspring. JAMA Netw Open. 2023;6(10):e2339851. doi:10.1001/jamanetworkopen.2023.39851

Martinelli, K. (2025). Neurodivergent Kids and Screen Time: Embracing the Benefits While Building a Balance. Child Mind Institute. Retrieved from https://childmind.org/article/screens-and-neurodivergent-kids/

Menezes, M., et al. (2023). Screen time and diagnoses of anxiety and depression in autistic youth (doi:10.1016/j.rasd.2023.100942). Research in Autism Spectrum Disorders, 103, Article 100942.

Wallace, J., Boers, E., Ouellet, J., Afzali, M. H., & Conrod, P. (2023). Screen time, impulsivity, neuropsychological functions and their relationship to growth in adolescent attention‑deficit/hyperactivity disorder symptoms. Scientific Reports, 13, Article 18108. https://doi.org/10.1038/s41598‑023‑44105‑7

Hill MM, Gangi DN, Miller M. Toddler Screen Time: Longitudinal Associations with Autism and ADHD Symptoms and Developmental Outcomes. Child Psychiatry Hum Dev. 2024 Nov 29. doi:10.1007/s10578-024-01785-0. PMID: 39609334.

Heffler, K. F. (2023). Screen Time and Social Engagement in Early Childhood Development. Autism Research Institute. Retrieved from https://autism.org/screens-social-engagement/